Područje Kotora

Područje Kotora

Priroda, kultura i istorija

Područje Kotora, Crna Gora

go back
    Prirodno, kulturno i istorijsko područje Kotora sastavni je dio impresivne Boke Kotorske, jedinstvene prirodne luke na crnogorskoj obali istočnog Jadrana. Zahvaljujući svojoj izuzetnoj i univerzalnoj vrijednosti, uvršteno je u Uneskovu Listu svjetske baštine 1979. godine. Definicija zaštićenog područja 2011. godine obuhvatila je čitav zaliv. „Prirodno i kulturno-istorijsko područje Kotora” predstavlja skladnu kombinaciju raznolikih prirodnih fenomena i izgrađene baštine. Uz Kotorski i Risanski zaliv, sastavni dio zaštićenog područja, Boka Kotorska obuhvata Tivatski zaliv i Hercegnovski zaliv. Sa svojim raznovrsnim i specifičnim prirodnim, geografskim, istorijskim i kulturnim obilježjima, Boka Kotorska predstavlja kulturni predio izuzetne i sveopšte vrijednosti. 
Kotor i brdo Sveti Ivan    

Prirodna obilježja Boke Kotorske

U geološkom smislu, Boka je rječna dolina, potonula i potopljena usljed tektonskog djelovanja. Zbog svojih morfoloških karakteristika, posebno zbog specifične vertikalne razuđenosti, jedinstven je zaliv Sredozemlja. Boka se usijeca 29 kilometara u kopno. Okružena je strmim krečnjačkim planinama dinarskog krša, a njeni najveći vrhovi jesu planina Orjen (1895 m) i Lovćen (1749 m), jedan od pet nacionalnih parkova u Crnoj Gori. Najveća dubina zaliva iznosi 52 metra. Čitavo područje sa zaleđem tipično je krševito područje koje odlikuje posebna morfologija i hidrologija. Okolne planine su pretežno krečnjačke građe, s brojnim kraškim oblicima – pećinama, vrtačama, jamama..., dok se priobalno područje sastoji od fliša i sedimentnih stijena. Kraška obilježja područja uticala su i na hidrologiju. Mnogobrojna kraška vrela javljaju se na nivou mora (Škurda, Gurdić, Ljuta), potajnice iznad nivoa mora (Sopot, 33 m), te vrulje na morskom dnu. Jedan predio kotorskog zaleđa (Crkvice, 1097 m) ima najveću količinu padavina (5155 mm) u Evropi. Međutim, zbog kraškog reljefa mnogo vode ponire u podzemlje i stvara podzemne tokove koji izviru na nivou mora ili ispod nivoa mora, čime se smanjuje salinitet morske vode i povećava suvoća zemljišta. Izrazita vertikalna razuđenost područja uticala je na klimatsku raznolikost, varirajući od sredozemne do subalpske klime, te na raznovrsnost vegetacije.
 

Istorijat Boke Kotorske

Izuzetna prirodna obilježja, povoljna geografska lokacija i burna istorijska zbivanja, u kombinaciji s stalnim djelovanjem čovjeka, stvorili su neobičan kulturni krajolik. Prilični uticaji iz svih dijelova Sredozemlja, kako s istočne tako i sa zapadne strane, učinili su Boku Kotorsku susretištem raznih kultura koje su asimilirane u bokeljsku izvornu kulturu i prožete duhom lokalnih stanovnika, čime se stvorio jedinstven kulturni identitet. Ljudski trud, pažljivo utkan u prirodno okruženje priobalja Boke Kotorske, čini savršenu cjelinu s ovim zadivljujućim prostorom. Život na području Kotora započeo je u praistorijsko doba. Obilježili su ga veliki istorijski preokreti uslovljeni brojnim smjenama uprava i vladara toga područja. . 
Perast  

 

 

  
Artefakti iz neolita pronađeni su u pećini iznad Perasta, dok su slike jelena iz srednjeg bronzanog doba otkrivene u pećini u mjestu Lipci, u blizini Morinja. Ilirska plemena vladala su ovim područjem od 4. vijeka prije Hrista. Tokom perioda vladavine Ilira, dva su grada osnovana u Boki: Risan, glavna rezidencija ilirske kraljice Teute, po kojem je cijeli zaliv nazvan Sinus Rhisonicus (Risanski zaliv), i grad Acruvium, vjerovatno na mjestu današnjeg Kotora, koji u 1. vijeku nove ere spominje Plinije Stariji. Rimljani su osvojili Iliriju 168. godine prije Hrista i vladali Bokom više od pola milenijuma. Nakon pada Zapadnog rimskog carstva 476. godine, Boka je postala dijelom Istočnog rimskog carstva (Vizantijskog carstva). Krajem 6. i početkom 7. vijeka slovenska plemena naselila su se na ovom području, te su do 10. vijeka slovenizovala Kotor. Vladavina Vizantije traje do 1185. godine, uz kratka razdoblja vladavine porodice Vojislavljević, vladara slovenske države Duklje (Doclea).  
   Vladavina Vizantije traje do 1185. godine, uz kratka razdoblja vladavine porodice Vojislavljević, vladara slovenske države Duklje (Doclea). Uprkos čestim promjenama vlasti (područje je pretrpjelo čak osam političkih promjena do 19. vijeka), grad Kotor i Boka Kotorska nastavili su se razvijati zahvaljujući snažnoj opštinskoj vlasti utemeljenoj u rimskom periodu, te zahvaljujući kasnijim mediteranskim uplivima koji su regulisali sve aspekte privrednog, političkog i crkvenog poretka. Razvoj Kotora i okolnog područja zavisio je od pomorstva i trgovine. Prva velika ekspanzija desila se tokom vladavine srednjovjekovne srpske države Raške (1185–1371), kada je Kotor postao glavna luka srpskih kraljeva, prosperitetna tranzitna luka i trgovačka veza između Balkana i ostatka Sredozemlja. Od 1371. do 1384. područje je bilo pod vlašću ugarskohrvatskog kralja Ludovika I, a od 1384. do 1391. njime je vladao bosanski kralj Tvrtko I; nakon toga – do 1420, isto područje predstavlja nezavisan grad-državu. 

Prčanj   Godine 1420. veliku prijetnju predstavljali su Otomani, koji su osvojili susjedne teritorije, pa je Kotor zatražio zaštitu Republike Venecije, pod čijom upravom će ostati do 1797. godine. To razdoblje obilježio je novi talas jačanja pomorske trgovine, a naselja Perast, Prčanj i Dobrota postaju važni pomorski i trgovački centri. U to doba Boka je imala čak trista prekookeanskih brodova, te jednak broj manjih brodova za obalnu plovidbu. U razdoblju između 1482. i 1687, osim pod mletačkom vlašću, sjeverozapadni dio zaliva – od Herceg Novog do Risna, bio je pod vlašću Turaka. Bokom je od 1797. do 1918. vladala Austro-Ugarska, kao najjužnijim dijelom Carstva, uz kratka razdoblja vladavine Rusije (1806 –1807), Francuske (1807–1813), te privremenu vladu ujedinjene Crne Gore i Boke Kotorske,   
poznate pod nazivom Centralna komisija (1813–1814). Godine 1918, nakon Prvog svjetskog rata, Boka postaje dio Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, kasnije poznate kao Kraljevina Jugoslavija. Nakon Drugog svjetskog rata unutar je Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije, a poslije raspada SFRJ unutar Savezne Republike Jugoslavije odnosno Državne zajednice Srbije i Crne Gore, sve do 2006. godine kada je Crna Gora postala samostalna država.
 

Područje Kotora

Duž prirodno vrlo složenog bokeljskog priobalja nižu se mnogobrojna naselja razdvojena obrađenom zemljom ili stjenovitim predjelima. Područje Kotora obuhvata više od deset gradova, te manjih i većih naselja prepoznatljivog identiteta. 

Ostrvo Gospa od Škrpjela   Risan, bivši centar ilirske i helenističke kulture ovoga područja, sačuvao je ostatke ilirsko-helenističke tvrđave Gradine, ostatke rimskog grada Rhizona i rimske vile s mozaicima iz 2. vijeka prije Hrista, kao i tragove bivšeg turskog grada u središtu, predgrađu i na pristaništu. U 6. vijeku Kotor je zamijenio Risan kao glavni grad i najvažnije administrativno i političko središte Boke. Kotor je poseban zahvaljujući dugom istorijskom kontinuitetu. Prvobitno gradsko područje opasano je zidinama, jedinstvenim primjerom urbane fortifikacije na Jadranu. Zidine se protežu dužinom od četiri i po kilometra, imaju širinu od dva do petnaest metara, a visinu do dvadeset metara. Slijede prirodnu liniju strmog planinskog lanca Sv. Ivana (San Giovanni), na čijem je vrhu podignuta tvrđava u 16. vijeku. Stari grad Kotor prepleten je uskim i vijugavim ulicama – one povezuju trgove raznih veličina, najčešće nepravilnog oblika, ali posebnog izgleda. U starom gradu sačuvano je ili zabilježeno više od trideset crkava. Šest crkava iz romanskog perioda ima posebnu istorijsku vrijednost: Katedrala Sv. Tripuna, Sv. Luke, Sv. Ane, Sv. Marije Collegiate, Sv. Pavla i Sv. Mihovila.    Osim toga, grad se diči mnogim palatama starih plemićkih porodica (Pima, Bizanti, Buća, Drago, Grgurina, Vrakijen...) i javnim građevinama. Grad je imao svoj Statut davne 1301. godine, štampan u Veneciji 1616. godine. Nekad čuveno srednjovjekovno zanatsko središte, Kotor se danas ponosi mnogim slikovitim, nadsvođenim trgovinama s karakterističnim izlozima „na koljeno”. Posebno u srednjovjekovno doba, cvali su umjetnički i ostali zanati u brojnim radionicama. Osnivane su bratovštine (confraternities), a sirovine, posebno metal (za zlatare i kovače), koža i drvo dolazili su iz zaleđa. Bratovštine su istovremeno djelovale kao vjerske organizacije i kao esnafi. U Kotoru od 9. vijeka djeluje i jaka Bratovština pomoraca (Bokeljska mornarica). Bratovština je uveliko doprinijela životu Kotora pružajući pomoć svojim članovima, te neprekidno čuvajući i njegujući narodne plesove i narodne nošnje. Krilatica Bokeljske mornarice – Fides et honor, samo je jedan od pokazatelja kulturnog identiteta i dugogodišnje tradicije i razvoja Boke Kotorske.

 

 

  
Kotorska gimnazija počela je s radom još u srednjem vijeku, krajem 13. vijeka. Postojanje prve apoteke i zdravstvene zaštite potvrđeno je 1326. godine. Arhitekte, pjesnici i slikari iz ovih krajeva imali su važnu ulogu, kako lokalnu tako i na široj evropskoj sceni, naročito nakon srednjeg vijeka. U 15. i 16. vijeku štampari A. Paltašić i J. Zagurović bili su vrlo aktivni, a ugledni pomorski stručnjaci prenosili su navigaciona znanja u Perastu od 1698. godine. Sam grad Kotor jeste riznica umjetnosti i kulture s minuciozno izrađenim mermernim oltarima, ikonama, vrijednim slikama, umjetnički obrađenim srebrom, posrebrenim i ukrasnim predmetima, te relikvijama, misnim ruhom i vezom, fragmentima fresaka, svjedočanstvima isprepletanih kulturnih uticaja i istorijskih perioda. Vrijedni predmeti i dokumenti, uključujući prvu knjigu kotorskih notara iz 1326. godine, čuvaju se u muzejima, crkvama i arhivima, posebno u Pomorskom muzeju Crne Gore i Istorijskom arhivu Kotora. 
 

Ostala središta

Tokom 17. i 18. vijeka istakla su se susjedna priobalna naselja – Perast, Dobrota, Prčanj i Stoliv. U njima preovladava sekularna arhitektura palata sagrađenih u baroknom stilu. Perast je slikovit priobalni grad poznat po baroknim crkvama i palatama. Gradom dominiraju zvonik Crkve Sv. Nikole iz 17. vijeka i palate istaknutih pomoraca, trgovaca, gradskih i crkvenih velikodostojnika izgrađene na samoj obali. 
   Vjerovatno su najkarakterističnija obilježja Perasta dva prelijepa ostrva koja se nalaze ispred grada – Sv. Đorđe, s benediktinskim manastirom iz 9. vijeka, nastalo prirodnim putem, te Gospa od Škrpjela, vještačko ostrvo nastalo nasipanjem kamena i potapanjem starih brodova ispunjenih kamenom oko male stijene (škrpjela). Narodni običaj Fašinada još uvijek se održava u Perastu – 22. jula svake godine stanovnici Perasta barkama donose kamenje i bacaju ga u more oko ostrva kako bi ga dodatno nasuli. Istoimena Crkva Gospe od Škrpjela iz 15–18. vijeka podignuta je na ostrvu i ukrašena veličanstvenim slikama Tripa Kokolje, čuvenog baroknog slikara iz Perasta. Dobrota i Prčanj, bivša uporišta pomoraca, ratnika i trgovaca, poznata su po baroknim palatama iz razdoblja 17–19. vijeka i po vrijednim zbirkama slika, vezova i srebrnine. Dobrota je poznata i po crkvama Sv. Mateja iz 13–17. vijeka i Sv. Eustahije iz 18. vijeka. Crkva Sv. Tome podignuta je u Prčanju u 9. vijeku, a gradić je poznat i po veličanstvenoj Crkvi Sv. Marije iz 18. vijeka. Područje Kotora obuhvata i ribarska sela Muo i Orahovac, te mrežu ruralnih naselja u gornjem dijelu Boke (Gornji Stoliv, Morinj, Kostanjica, Škaljari). Neka od tih naselja, na primjer Gornji Stoliv, postojala su prije nastanka priobalnih naselja. Bokokotorski zaliv posjeduje jedinstvenu prirodu, arhitektonsko blago i pokretno nasljeđe, ali ponosi se i dragocjenom nematerijalnom baštinom (ples Bokeljske mornarice, Fašinada, legende...) – zahvaljujući tome postao je kulturno područje izuzetne svjetske vrijednosti.