Akvileja

Akvileja

Rimski i srednjovjekovni pogranični grad

Akvileja, Italija

go back
   
Akvileja je bila jedan od najvećih gradova Rimskog carstva, među najživljim zajednicama zapadnog ranog hrišćanstva, kao i jedna od najvažnijih antičkih luka na Jadranskom moru, polazna tačka glavnih trgovačkih, kulturnih i vojnih puteva prema sjeveroistočnoj Evropi. Osnovali su je Rimljani 181. godine prije Hrista. Tokom srednjeg vijeka postala je stjecište religija, proglašena je sjedištem biskupije i patrijarhata, koji će biti ugašen tek 1751. godine. Odbor za svjetsku baštinu (The World Heritage Comittee) prepoznao je Akvileju kao jedan od najvećih i najbogatijih gradova Rimskog carstva, kao sveobuhvatan primjer antičkog rimskog grada na sredozemnom području, uglavnom nedirnutog i sačuvanog pod zemljom; kompleks patrijarhove bazilike Odbor je priznao i kao dokaz presudnue uloge Akvileje u širenju hriršćanstva Evropom u ranom srednjem vijeku.

Akvileja, patrijarhalna bazilika i trg Capitolo  
Fondaciju Akvileja (Fondazione Aquileia, www.fondazioneaquileia.it) zajednički su u proljeće 2008. godine osnovali Ministarstvo za kulturnu baštinu i djelatnost, Regija Friuli Venezia Giulia, Provincija Udine, opština Akvileja i Nadbiskupija Gorizia u cilju očuvanja i promovisanja izuzetne arheološke baštine Akvileje, upisane 1998. godine na uglednu Uneskovu Listu svjetske baštine (World Heritage List).
 

Bazilika

Akvilejska bazilika je izuzetno arhitektonsko ostvarenje. U osnovnim crtama predstavlja zamisao patrijarha Popona (biskup i patrijarh od 1019. do 1042), koji ju je posvetio 1031. godine, ali izvorno potiče barem iz kasnog 4. vijeka kada je već imala današnje dimenzije, isključujući transept i apsidu s ukopanom kriptom. Poponov projekat obnove u 11. vijeku obuhvatio je rekonstrukciju pročelja sa središnjom biforom, kao i apside s čudesnim ciklusom fresaka. Unutrašnje kolonade sa po deset stubova krunisane su novim kapitelima. Ponovno je obnavljana nakon zemljotresa 1348. godine. 
  
Pod crkve iz Poponovog razdoblja uklonjen je do nivoa prezbiterijuma 1909. godine kako bi se otkrio mozaički pod iz Konstantinovog perioda na dubini od oko jednog metra.
 

Mozaički pod

Podni mozaici u bazilici, otkriveni krajem 19. vijeka i u prvim decenijama 20. vijeka, jedan su od najupečatljivijih tragova prvobitne crkve, izgrađene po nalogu biskupa Teodora odmah nakon proglašenja Milanskog edikta o suživotu 313. godine. Kompleks se sastojao od dvije paralelne dvorane (druga se može vidjeti u Kripti iskopina) povezane poprečnom dvoranom, približno eliptične krstionice (zatvorene za javnost), te raznih prostorija koje su mogle pripadati biskupskoj rezidenciji. Mozaik u južnoj Teodorovoj dvorani, površine oko 760 kvadratnih metara, najveći je mozaički pod na prostoru Zapadnog rimskog carstva. Podom podijeljenim u četiri prostorne cjeline dominira natpis posvećen Teodoru. Alegorijski prikazi i imaginarijum skrivenog značenja služe kao vodič ka vječnom spasenju. 
Akvileja, podni mozaik bazilike    
 
   

Kripta s freskama

Izgrađena vjerovatno do početka 9. vijeka, a potom u 11. vijeku pregrađena u današnji oblik, kripta ispod glavnog oltara bazilike podijeljena je u tri broda pomoću šest stubova na koje se oslanjaju krstasti svodovi. Zidovi i svodovi potpuno su prekriveni veličanstvenim ciklusom fresaka koji datira vjerovatno iz kasnog 12. vijeka.
  

Kripta iskopina

Takozvana Cripta degli scavi otkrivena je tokom arheoloških istraživanja oko tornja zvonika. Arheološka zona obuhvata ostatke Teodorovog bazilikalnog kompleksa (datiranog nakon 313. godine poslije Hrista), a uključuje sjevernu dvoranu koju dijelom zauzimaju stepenice zvonika, srednju dvoranu, te ostale strukture i mozaike unutar crkve i biskupske rezidencije. U gornjem nivou mogu se vidjeti ostaci velike postteodorijanske bazilike flankirane novom krstionicom. Izgrađena je sredinom 4. vijeka kako bi zamijenila Teodorovu crkvu.
Akvileja, biblijska priča o Joni, podni mozaik bazilike    
 
   

Krstionica

Spoljna krstionica datira iz vremena gradnje južne postteodorijanske bazilike u kasnom 4. vijeku. Od njene prvobitne strukture sačuvana je samo donja polovina. Krstionica je spolja bila kvadratna, a iznutra osmougaona s polukružnim nišama u uglovima. Postojeći krsni bazen je šestougaonog oblika, sa stepenicama za spuštanje tokom obreda krštenja uranjanjem. Stubovi oko bazena podignuti su kasnije (u 9. vijeku ?).
  

Südhalle (južna prostorija)

Krstionicu su flankirale dvije velike simetrično raspoređene prostorije pravougaone osnove, kojima je zaključen veliki bazilikalni kompleks. Otkrili su ih 1893. godine austrijski arheolozi koji su ih nazvali Nordhalle (sjeverna prostorija) i Südhalle (južna prostorija). Obje su prostorije imale mozaičke podove s kraja 4. vijeka ili iz prvih decenija 5. vijeka. Mada je otkriven prije više od sto godina, mozaik u Südhalle (južnoj prostoriji) dostupan je javnosti tek od 2011. u posebno sagrađenom muzeju. Veliki mozaik sastoji se od tri zasebne cjeline. Veličanstveni fragment mozaika s prikazom pauna, danas izložen na zidu u muzeju Südhalle, nekad je krasio apsidu u dugom prilazu (odnosno narteksu) između južne prostorije i bazilike. 

Akvileja, forum   

Zvonik

Toranj zvonika Akvilejske bazilike, visok 73 metra, moćno se uzdiže nad Furlanskom ravnicom. Izgrađen je u vrijeme patrijarha Popona, vjerovatno istovremeno s bazilikom ili nešto kasnije. Prvobitno je zvonik imao oblik jednostavnog tornja s ložom za zvona i niskim krovom. Vremenom su dodate stepenice kao ojačanje temelja (u 14. vijeku), a u prvoj polovini 16. vijeka tokom vladavine patrijarha iz venecijanske porodice Grimani obnovljena je loža za zvona. 
 

Kapitolinski trg

Ovaj trg bio je središte akvilejskog života tokom srednjeg vijeka. Omeđen impozantnim veličinama bazilike, krstionice i zvonika, trg je zauzimao prostor negdašnje biskupske palate i četvorostranog trijema koji se protezao od postteodorijanske bazilike prema sjeveru (iz druge polovine 4. vijeka). Pri posljednjoj obnovi zone (2008– 2009) pločama od bijelog kamena izvedena je reminiscencija na taj trg u osnovnim crtama. 
 

Trg Patrijarhata

Velika travnata površina južno od bazilikalnog kompleksa naziva se Piazza Patriarcato. Sve do sredine 18. vijeka ovdje su se uzdizale monumentalne ruševine impozantne rimske javne građevine (izvorno 66 x 90 metara). Građevina izgrađena između 3. i 4. vijeka služila je kao skladište prvenstveno životnih namirnica, namijenjenih snabdijevanju ne samo grada već i vojske koja je čuvala dunavsku granicu carstva. 
 

Forum

Srce političkog, upravnog i društvenog života grada bio je forum, trg čija prva faza izgradnje seže još u 2. vijek prije Hrista. Tokom prve polovine 1. vijeka poslije Hrista poprimio je oblik čiji se obrisi naziru i danas, okružen arkadama s barem tri strane. Na istočnoj i zapadnoj strani brojne radnje bile su otvorene prema trijemu. Na južnoj strani cijelu širinu trga zauzimala je gradska bazilika. Sjeverna strana slabo nam je poznata – izvjesno je samo da se tu nalazila kružna konstrukcija sa stepeništem, koja je prepoznata kao Comitium, odnosno prostor za javna okupljanja u republikanskom razdoblju. 
  

Zona Cossar

Arheološko područje u Zoni Cossar obuhvata ostatke najmanje dvije-tri naseobine otkrivene pedesetih godina prošlog vijeka, a njih danas istražuje Univerzitet u Padovi. Blizu jugoistočnog ugla republikanskih zidina arheološko područje zahvata jedan od južnih gradskih blokova Akvileje, omeđen cestom u pravcu sjever – jug, popločanom nepravilnim kamenim blokovima sačuvanim na ovom potezu, te paralelnom cestom otkrivenom prema zapadu (trenutno nije vidljiva). Ostaci zidova i podova kuća potiču iz različitih perioda između 1. i 4. vijeka nove ere. U južnom sektoru nalaze se brojni mozaici iz posljednjih decenija 1. vijeka prije Hrista ili prvih decenija poslije Hrista. Središnje područje u potpunosti zauzima kuća zvana domus Titus Macrus s početka 1. vijeka poslije Hrista.
 

Rječna Luka

Ovo je jedna od najbolje očuvanih rimskih luka, smještena uz tok rijeke Natisone / Torre, široke skoro 50 metara u tom dijelu, koja je opasivala antički grad s istočne strane. Lučke strukture istražene su tridesetih godina dvadesetog vijeka. Prostirale su na potezu od oko 300 metara duž desne rječne obale, naspram istočnog poteza republikanskih gradskih zidina. Izgrađena na mjestu starije konstrukcije, rječna luka je početkom 1. vijeka poslije Hrista u potpunosti pregrađena novim kompleksom pristaništa i dugačkom zgradom u pozadini, koja se otvarala prema rijeci.   
 

Via Sacra

Takozvana Via Sacra (sveti put) evokativna je arheološka staza koja se u sjeni čempresa proteže od rječne luke do zone bazilika. Stvorena je tridesetih godina dvadesetog vijeka korišćenjem zemlje iskopane u luci, s ciljem povezivanja rimskih starina, ratnog groblja iz razdoblja 1915–1918. i bazilikalnog kompleksa (s izuzetnim ranohrišćanskim ostacima).
 

Groblje

Trenutno je u Akvileji moguće obići samo dio nekropole – pet ograđenih grobljanskih cjelina raspoređenih duž sporednog puta koji vodi iz grada. Različitih dužina, ali jednake dubine, pripadale su različitim akvilejskim porodicama (Stazius, nepoznata, Julius, Trebius i Cestius). 
Akvileja, rimska nekropola    
 
   

Nacionalni arheološki muzej

Nacionalni arheološki muzej u Akvileji otvoren je 1882. u vili Cassis Faraone, u kojoj se i danas nalazi. Eksponati su raspoređeni na tri etaže u dvanaest soba, a nastavljaju se u galerijama lapidarijuma (1898). Za javnost je otvoren i dio skladišta s novim izložbenim postavkama – jedna od njih otvorena je 2011. godine na glavnom putu koji vodi iz Veneta (Via Annia). 
 

Muzej ranog hrišćanstva

Zgrada u kojoj je od 1961. godine smješten Muzej ranog hrišćanstva predstavlja posljednju strukturnu izmjenu u petnaest vijekova postojanja hrišćanske sakralne građevine podignute u 4. vijeku izvan gradskih zidina. Posjetioci mogu razgledati vjersku građevinu i njene mozaike, kao i izložene hrišćanske nadgrobne natpise iz raznih dijelova Akvileje. 
  

Groblje junaka

Iza apside Bazilike, omeđeno srednjovjekovnim gradskim zidinama, nalazi se groblje vojnika palih u Prvom svjetskom ratu. Osnovano početkom dvadesetih godina dvadesetog vijeka, groblje čuva posmrtne ostatke stotina italijanskih vojnika poginulih na Kraškom frontu. Uz ogradni zid groblja, okružen lovorima i čempresima, nalazi se grobnica desetorice nepoznatih vojnika koji su tu sahranjeni 4. novembra 1921. Tijelo jedanaestog vojnika, koje je izabrala gospođa Maria Bergamas, predstavljajući sve italijanske majke koje su izgubile sinove tokom Prvog svjetskog rata, prevezeno je vozom iz Akvileje u Rim i položeno istog dana u spomenik Viktoru Emanuelu II. Maria Bergamas (1867–1952) sahranjena je u Akvileji, u podnožju spomenika desetorici nepoznatih vojnika.