HAquileia (Ακουιλέια) ήταν μια από τις μεγαλύτερες πόλεις της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, μια από τις πιο ζωντανές κοινότητες του πρώιμου λατινικού χριστιανισμού, ένα από τα σημαντικότερα λιμάνια της Αδριατικής κατά την αρχαιότητα, και σημείο εκκίνησης των κυριότερων εμπορικών, πολιτισμικών και στρατιωτικών διαδρομών προς την Βορειονατολική Ευρώπη. Ιδρύθηκε από τους Ρωμαίους το 181 π.Χ., ενώ κατά το Μεσαίωνα υπήρξε σταυροδρόμι θρησκειών και έδρα μιας επισκοπής και ενός πατριαρχείου που καταργήθηκε μόλις το 1751. Η Επιτροπή Παγκόσμιας Κληρονομιάς αναγνώρισε την Aquileia ως μια από τις μεγαλύτερες και πλουσιότερες πόλεις της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, που αποτελεί και το πληρέστερο παράδειγμα μιας ρωμαϊκής πόλης της Μεσογείου, διότι παραμένει ακόμα σε μεγάλο βαθμό θαμμένη στο έδαφος και άθικτη. Το συγκρότημα της Βασιλικής στην Aquileia αναδεικνύει τον καθοριστικό της ρόλο στην εξάπλωση του χριστιανισμού στην Ευρώπη του Πρώιμου Μεσαίωνα.
|
Ακουιλέια, Η Βασιλική και η Πλατεία του Καπιτωλίου | Το Ίδρυμα της Ακουιλέιας (www.fondazioneaquileia.it), μια επένδυση του Υπουργείου Πολιτιστικής Κληρονομιάς και Δραστηριοτήτων, της Περιφέρειας Friuli Venezia Giulia, της Επαρχίας του Udine, του Δήμου της Aquileia και της Αρχιδιακονίας της Gorizia, ιδρύθηκε την άνοιξη του 2008 με σκοπό την προστασία και την προώθηση της εξαιρετικής αρχαιολογικής κληρονομιάς της Aquileia, η οποία το 1998 εγγράφηκε στον Κατάλογο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO.
Η ΒασιλικήΗ Βασιλική της Ακουιλέιας είναι δείγμα εξαιρετικού αρχιτεκτονικού σχεδιασμού - οι βασικές της γραμμές αποτελούν υλοποίηση του οράματος του Poppo (επίσκοπος και πατριάρχης από το 1019 έως το 1042), ο οποίος και εγκαινίασε τη βασιλική το 1031. Οι αρχές αυτής της βασιλικής ανάγονται όμως τουλάχιστον στον 4ο μ.Χ. αιώνα, όταν ήδη είχε το σημερινό της μέγεθος, πλην του εγκάρσιου κλίτους και της αψίδας με την υπόγεια κρύπτη. Το σχέδιο αναδόμησης του Poppo, τον 11ο αιώνα, συμπεριλάμβανε την ανοικοδόμηση και της πρόσοψης με το κεντρικό δίτοξο άνοιγμα, και της αψίδας με τον καταπληκτικό κύκλο τοιχογραφιών. Στους δέκα κίονες της εσωτερικής κιονοστοιχίας προστέθηκαν καινούργια κιονόκρανα. Οι περαιτέρω εργασίες έγιναν μετά το σεισμό του 1348.
|
Το δάπεδο που προστέθηκε την εποχή του Poppo αφαιρέθηκε το 1909, για να αποκαλυφθεί, περίπου ένα μέτρο χαμηλότερα, το ψηφιδωτό δάπεδο από το συγκρότημα της εποχής του Κωνσταντίνου.
Ψηφιδωτό δάπεδοΤο ψηφιδωτό δαπέδου, το οποίο έφεραν στο φως οι σκαπάνες στα τέλη του 19ου και κατά τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα, και αποτελεί ένα από τα πιο εντυπωσιακά υπολείμματα του πρωτόγονου τόπου λατρείας που χτίστηκε με διαταγή του Επισκόπου Θεοδώρου αμέσως μετά το Διάταγμα Ανεξιθρησκείας, γνωστό ως το Έδικτο των Μεδιολάνων (το 313 μ.Χ.). Το συγκρότημα συμπεριλάμβανε δύο παράλληλες αίθουσες (η δεύτερη είναι ορατή από την Κρύπτη των Ανασκαφών), μια ενδιάμεση αίθουσα, ένα σχεδόν ελλειπτικό βαπτιστήριο (κλειστό για το κοινό), και διάφορους χώρους οι οποίοι κατά πάσα πιθανότητα ήταν τμήμα της κατοικίας του επισκόπου. Καλύπτοντας περισσότερα από 760 τ.μ., το ψηφιδωτό στη νότια αίθουσα του Θεοδώρου αποτελεί το μεγαλύτερο ψηφιδωτό δαπέδου της Δυτικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Είναι χωρισμένο σε τέσσερεις ενότητες, στις οποίες κυριαρχεί η επιγραφή αφιερωμένη στον Θεόδωρο, με αλληγορικές και συχνά δυσερμήνευτες εικόνες, που προσφέρουν πρακτικές οδηγίες στο δρόμο προς τη σωτηρία και την αιώνια ζωή.
|
Ακουιλέια, Ψηφιδωτό δάπεδο στο εσωτερικό της βασιλικής | ![]() |
Η Κρύπτη των τοιχογραφιώνΧτισμένη πιθανόν στις αρχές του 9ου αιώνα, τη σημερινή της μορφή παίρνει τον 11ο αιώνα. Η κρύπτη κάτω από το υπερυψωμένο Ιερό Βήμα είναι χωρισμένη σε ένα κλίτος και δύο διαδρόμους με έξι κίονες που στηρίζουν τα σταυροθόλια. Οι τοίχοι όπως και ο θόλος καλύπτονται πλήρως με έναν μεγαλοπρεπή κύκλο τοιχογραφιών, κατά πάσα πιθανότητα από τα τέλη του 12ου αιώνα.
|
Η Κρύπτη των ανασκαφώνΤην επονομαζόμενη “Cripta degli scavi” την έφεραν στο φως οι αρχαιολογικές σκαπάνες στο χώρο του κωδωνοστασίου. Στην αρχαιολογική της περιοχή κυριαρχούν τα υπολείμματα του συγκροτήματος της βασιλικής του Θεοδώρου (χρονολογείται μετά το 313 μ.Χ.), το οποίο συμπεριλαμβάνει τη βόρεια αίθουσα στην οποία σήμερα βρίσκεται η σκάλα του κωδωνοστασίου, την μεσαία αίθουσα, καθώς και άλλες κατασκευές και ψηφιδωτά από τον τόπο λατρείας, όπως και από την κατοικία του επισκόπου. Στα ανώτερα στρώματα βρίσκονται τα υπολείμματα μιας μετά του Θεοδώρου βασιλικής, η οποία χτίστηκε στα μέσα του 4ου αιώνα, για να αντικαταστήσει την εκκλησία του που γειτνίαζε με το καινούργιο βαπτιστήριο.
|
Ακουιλέια, Η βιβλική ιστορία του Ιωνά (Βασιλική, ψηφιδωτό δαπέδου) | ![]() |
Το ΒαπτιστήριοΤο βαπτιστήριο χρονολογείται στα τέλη του 4ου αιώνα, στην εποχή που χτίστηκε και η μετά του Θεοδώρου βασιλική. Σήμερα σώζεται μονάχα το κάτω τμήμα της αρχικής του κατασκευής - ήταν εξωτερικά τετραγωνικό και οκταγωνικό εσωτερικά, με ημικυκλικές κόγχες στις γωνίες. Η σημερινή κολυμβήθρα, με σκάλες για βάπτισμα με κατάδυση, είναι εξαγωνική και περιστοιχίζεται με κίονες οι οποίοι προστέθηκαν αργότερα (τον 9ο αιώνα;).
|
Südhalle (νότια αίθουσα)Το βαπτιστήριο πλαισίωναν δύο μεγάλες συμμετρικές ορθογώνιες αίθουσες, οι οποίες συπλήρωναν το μεγάλο και μεγαλοπρεπές συγκρότημα της βασιλικής. Τις έφεραν στο φως, το 1893, οι σκαπάνες των αυστριακών αρχαιολόγων και ονομάστηκαν: Nordhalle (Βόρεια αίθουσα) και Südhalle (Νότια αίθουσα). Και οι δύο αίθουσες είχαν ψηφιδωτά δάπεδα από τα τέλη του 4ου ή τις πρώτες δεκαετίες του 5ου αιώνα. Παρόλο που ανακαλύφθηκαν πριν από έναν αιώνα, το ψηφιδωτό της (νότιας αίθουσας) εκτίθεται για το κοινό μόλις από το 2011, σε ειδικά κατασκευασμένους χώρους του μουσείου. Το μεγάλο ψηφιδωτό αποτελείται από τρεις ξεχωριστές ενότητες. Το έξοχο απόσπασμα ψηφιδωτού που απεικονίζει το παγώνι, τώρα στον τοίχο του μουσείου της Südhalle, κάποτε κοσμούσε την αψίδα του διαδρόμου (ή νάρθηκα) μεταξύ της νότιας αίθουσας και της βασιλικής.
|
Ακουιλέια, Η ρωμαϊκή αγορά (Forum) | Το κωδωνοστάσιοΤο κωδωνοστάσιο της βασιλικής της Aquileia, ύψους 73 μέτρα, υψώνεται πάνω από την πεδιάδα του Friuli. Χτίστηκε με τις διαταγές του Πατριάρχη Poppo, πιθανόν ταυτοχρόνως με τη βασιλική ή λίγο αργότερα. Αρχικά, ήταν ένας απλός πύργος με το θάλαμο της καμπάνας και τη χαμηλή τετράκλινη στέγη. Αργότερα (τον 14ο αιώνα), προστέθηκαν και σκάλες για την υποστήριξη των θεμελίων και, κατά το α’ μισό του 16ου αιώνα, την εποχή των πατριάρχων της ενετικής οικογένιας Grimani, επισκευάστηκε και ο θάλαμος της καμπάνας.
Η Πλατεία του ΚαπιτωλίουΗ Πλατεία του Καπιτωλίου ήταν κατά το Μεσαίωνα το επίκεντρο ζωής της πόλης. Οριοθετημένη από τους επιβλητικούς όγκους της βασιλικής, του βαπτιστηρίου και του κωδωνοστασίου, η πλατεία κατέλαβε το χώρο του παλαιότερου παλατιού του επισκόπου και, στα βόρεια, του τετράπλευρου πρόναου της μετά του Θεοδώρου βασιλικής (του β’ μισού του 4ου αιώνα). Οι πρόσφατες επισκευές (2008–2009) ανέπλασαν σε βασικές γραμμές την περιοχή, χρησιμοποιώντας πλάκες λευκής πέτρας.
Η Πλατεία του ΠατριαρχείουΝοτίως του συγκροτήματος της βασιλικής απλώνεται η χλοερή έκταση της Πλατείας του Πατριαρχείου (Piazza Patriarcato). Μέχρι τα μέσα του 18ου αιώνα εδώ υπήρχαν σημαντικά υπολείμματα ενός επιβλητικού ρωμαϊκού δημόσιου κτιρίου (αρχικά 66 x 90 m). Χτισμένο στα τέλη του 3ου και στις αρχές του 4ου αιώνα, το κτίριο αυτό χρησίμευε ως αποθήκη τροφίμων όχι μόνο για την πόλη, αλλά και για τον εφοδιασμό του στρατού στα σύνορα της αυτοκρατορίας στο Δουνάβη.
ForumΗ αγορά, η καρδιά της πολιτικής, διοικητικής και κοινωνικής ζωής της πόλης, ήταν μία πλατεία της οποίας η πρώτη φάση κατασκευής χρονολογείται στα τέλη του 2ου π.Χ. αιώνα. Κατά το α’ μισό του 1ου μ.Χ. αιώνα, απέκτησε τη μορφή η οποία διακρίνεται και σήμερα, με στοές στις τουλάχιστον τρεις πλευρές της. Στην ανατολική και στη δυτική πλευρά, πολλά εργαστήρια άνοιγαν προς το προστέγασμα∙ όλη τη νότια πλευρά της πλατείας κατελάμβανε ο χώρος της δημόσιας βασιλικής. Ελάχιστα είναι γνωστά περί της βόρειας πλευράς της πλατείας, πέραν του γεγονότος ότι εδώ υπήρχε κυκλικό κτίριο με σκάλες, το οποίο αναγνωρίζεται ως Comitium (εκκλησιαστήριο), χώρος δημοσίων συνεδριάσεων της εποχής της Ρωμαϊκής Δημοκρατίας.
|
Η περιοχή CossarΣτον αρχαιολογικό χώρο της περιοχής Cossar υπάρχουν κατάλοιπα τουλάχιστον δύο ή τριών κατοικιών, που ήρθαν στο φως με τις αρχαιολογικές σκαπάνες στη δεκαετία του 1950∙ τα ευρήματα αυτά μελετούνται από μια ομάδα ειδικών του Πανεπιστημίου της Πάδοβας. Ο αρχαιολογικός χώρος αυτός, ο οποίος βρίσκεται κοντά στη νοτιοανατολική γωνία των τειχών της εποχής της Ρωμαϊκής Δημοκρατίας, αποτελεί μέρος ενός οικοδομικού συγκροτήματος των νότιων συνοικιών της ρωμαϊκής πόλης, το οποίο οριοθετείτο από τον πλακόστρωτο δρόμο (basolato) που διέσχιζε την πόλη από το βορρά προς το νότο (και σώζεται σε αυτό το τμήμα του), και τον παράλληλο μη ανεσκαμμένο δρόμο δυτικά του. Τα κατάλοιπα τοίχων και δαπέδων των κατοικιών της περιοχής χρονολογούνται από τον 1ο έως τον 4ο αιώνα μ.Χ.. Στο νότιο τμήμα υπάρχουν ψηφιδωτά των τελευταίων δεκαετιών του 1ου π.Χ. αιώνα, ή των αρχών του 1ου μ.Χ. αιώνα. Το κεντρικό τμήμα της περιοχής καταλαμβάνεται εξ ολοκλήρου από μια κατοικία που ονομάστηκε «Domus Titi Macri», και χρονολογείται στις αρχές του 1ου μ.Χ. αιώνα.
Ποτάμιο λιμάνιΈνα από τα καλύτερα διατηρημένα σωζόμενα λιμάνια της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, κατά μήκος του παλαιού ρου του ποταμού Natisone/Torre, ο οποίος περιέτρεχε την πόλη στα ανατολικά και σε αυτό το σημείο είχε πλάτος σχεδόν 50 μέτρα. Τα οικοδομήματα ήρθαν στο φως με τις αρχαιολογικές σκαπάνες της δεκαετίας του 1930, και απλωνόταν στα περίπου 300 μέτρα κατά μήκος της δεξιάς ακτής του ποταμού, απέναντι από την ανατολική πλευρά των τειχών της πόλης από την περίοδο της δημοκρατίας. Χτισμένο πάνω σε παλαιότερη κατασκευή, το ποτάμιο λιμάνι αναδομήθηκε εξ ολοκλήρου στην αρχή του 1ου μ.Χ. αιώνα, με καινούργιο συγκρότημα προβλητών και πίσω τους ένα μακρόστενο κτίριο ανοιχτό προς τον ποταμό.
Via SacraΗ επονομαζόμενη “Via Sacra”, δηλαδή Ιερά Οδός, είναι ένας υποβλητικός αρχαιολογικός δρόμος που επεκτείνεται από το ποτάμιο λιμάνι μέχρι την περιοχή της βασιλικής, κάτω από τα σκιερά φυλλώματα κυπαρισσίων. Δημιουργημένος τη δεκαετία του 1930, με το χώμα από τις ανασκαφές στο ποτάμιο λιμάνι, ο δρόμος αυτός συνέδεσε τις ρωμαϊκές αρχαιότητες, το νεκροταφείο του πολέμου 1915–1918, και το συγκρότημα της βασιλικής με τα δικά της αξιοσημείωτα υπολείμματα της Παλαιοχριστιανικής περιόδου.
ΝεκροταφείοΤο μοναδικό επισκέψιμο τμήμα της νεκρόπολης της Ακουιλέιας περιλαμβάνει πέντε ταφικούς περιβόλους, τοποθετημένους κατά μήκος ενός δευτερεύοντος δρόμου που οδηγεί έξω από την πόλη. Οι τάφοι είναι ισοβαθείς, αλλά διαφορετικού μήκους, και ανήκαν σε διάφορες οικογένειες της πόλης (Stazius, anonymous, Julius, Trebius, Cestius).
|
Ακουιλέια, Ρωμαϊκή νεκρόπολη | ![]() |
Αρχαιολογικό ΜουσείοΤο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο άνοιξε στην πόλη το 1882, στο ίδιο κτίριο στο οποίο βρίσκεται και σήμερα, στη Villa Cassis Faraone. Τα ευρήματα εκτίθενται στις δώδεκα αίθουσες των τριών ορόφων του κτιρίου και στις στοές του Lapidarium (1898). Μέρος των αποθηκών είναι ανοιχτό για το κοινό, με καινούργια εκθέματα, όπως το τμήμα της Via Annia, δηλαδή Αννία Οδός (ο κύριος δρόμος από το Βένετο), το οποίο άνοιξε το 2011.
Παλαιοχριστιανικό ΜουσείοΤο κτίριο στο οποίο στεγάζεται, από το 1961, το Παλαιοχριστιανικό μουσείο της Ακουιλέιας, αποτελεί την τελευταία κατασκευαστική μετατροπή ενός χριστιανικού χώρου λατρείας, χτισμένου εκτός των τειχών της πόλης στα τέλη του 4ου αιώνα. Ανοιχτό για τους επισκέπτες είναι το θρησκευτικό οικοδόμημα με τα ψηφιδωτά του, αλλά και την έκθεση των χριστιανικών επιτάφιων επιγραφών από διάφορες περιοχές της πόλης.
|
Το Κοιμητήριο των ΗρώωνΠίσω από την αψίδα της Βασιλικής, περιβαλλόμενο από τα μεσαιωνικά τείχη της πόλης, βρίσκεται το νεκροταφείο των πεσόντων στρατιωτών που Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Ιδρυμένο στις αρχές της δεκαετίας του 1920, περικλείει τάφους των εκατοντάδων Ιταλών στρατιωτών που σκοτώθηκαν στο Καρστικό μέτωπο. Δίπλα στον τοίχο του νεκροταφείου, τριγυρισμένος από δάφνες και κυπαρίσσια, βρίσκεται ο τάφος των Δέκα Αγνώστων Στρατιωτών, οι οποίοι ενταφιάστηκαν την 4η Νοεμβρίου 1921. Η σορός του ενδεκάτου, τον οποίο διάλεξε η κυρία Maria Bergamas, ως εκπρόσωπος όλων των μητέρων που έχασαν τους γιούς κατά την διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, μεταφέρθηκε στη Ρώμη και ενταφιάστηκε την ίδια μέρα στο Μνημείο του Vittorio Emanuelle II (Il Vittoriano). Η κυρία Maria Bergamas (1867–1952) ενταφιάστηκε δίπλα στο μνημείο τον Δέκα Αγνώστων Στρατιωτών.
|