Η πόλη του Μόσταρ είναι αποτέλεσμα μακραίωνης αλληλεπίδρασης των φυσικών φαινομένων και της ανθρώπινης δημιουργικότητας. Ο οικουμενικός χαρακτήρας των πολιτιστικών τοπίων της Νοτιοανατολικής Ευρώπης αποτελεί ένα παγκόσμιο φαινόμενο που είναι κοινή ιδιοκτησία όλης της ανθρωπότητας. Η πολιτιστική και ιστορική αξία του Μόσταρ βρίσκεται στο πολεοδομικό συγκρότημα που δημιουργήθηκε το 16ο αιώνα γύρω από την Παλαιά Γέφυρα, την εποχή που η Οθωμανική Αυτοκρατορία ήταν στο αποκορύφωμα των δυνάμεών της. 

Η πόλη του Stolac (Στόλατς) βρίσκεται στην Ερζεγοβίνη, σε μια περιοχή γνωστή ως Humina (Χούμινα), στην τουριστική διαδρομή που διαπερνάει την Ερζεγοβίνη και συνδέει την ορεινή ενδοχώρα της Βοσνίας με τις παράκτιες περιοχές της Βοσνίας και Ερζεγοβίνης, της πόλης του Dubrovnik, και του Μαυροβουνίου. Ο ιστορικός πυρήνας της πόλης του Stolac, ο οποίος συγκεντρώνει σε μικρό χώρο μοναδικούς πολιτιστικούς και καλλιτεχνικούς θησαυρούς, αποτελεί παράδειγμα σύνθετης αλλά αρμονικής ένωσης ιστορικό-πολιτιστικής κληρονομιάς και περιβάλλοντος. Η ομορφιά του τοπίου ήταν καθοριστικός παράγοντας στο σχεδιασμό και στην κατασκευή της πόλης — μια αρχή συχνά παρούσα στην κατασκευή των μεσαιωνικών πόλεων. Το αρχιτεκτονικό σύνολο της πόλης του Stolac αποτελείται από εννέα στρώματα: της προϊστορικής εποχής, της ιλλυρικό-ρωμαϊκής περιόδου, του Πρώιμου, Μέσου και Ύστερου Μεσαίωνα, της Οθωμανικής περιόδου, της περιόδου της Αυστροουγγρικής Αυτοκρατορίας, και τις περιόδους της Πρώτης και της Δεύτερης Γιουγκοσλαβίας. Τα ορατά αστικά τοπία μαρτυρούν τη συνύπαρξη πολλών επιρροών στη διαμόρφωση της αρχιτεκτονικής της πόλης, αποκαλύπτοντας τη σύγκρουση και τη συμφιλίωση αντιθέτων και ομοιοτήτων, σχεδιασμού και αυθορμητισμού, και συμβάλλοντας στη δημιουργία σύνθετης εικόνας μιας πόλης εξέχουσας οικουμενικής αξίας. Το ιστορικό κέντρο της πόλης είναι ανοιχτό και εύκολα κατανοητό με την πρώτη ματιά, και προσφέρει την σπάνια ευκαιρία και πολιτισμικό προνόμιο παρατήρησης επιδράσεων των τεσσάρων αυτοκρατοριών (της Ρωμαϊκής, της Βυζαντινής, της Οθωμανικής και της Αυστροουγγρικής), των τριών βασιλείων (της Βοσνίας, της Ουγγαρίας και της Γιουγκοσλαβίας), των τριών μεγάλων μονοθεϊστικών θρησκειών (του Ορθόδοξου και Καθολικού Χριστιανισμού, του Ισλάμ και του Ιουδαϊσμού), που όλοι συνέβαλαν στη δημιουργία μεγάλης ποικιλίας αρχιτεκτονικών τεχνοτροπιών και παραδόσεων, παρμένων από τους κύκλους πολιτισμού ορισμένους ως μεσογειακός, κεντρο-ευρωπαϊκός, δυτικο-ευρωπαϊκός, βυζαντινός, βαλκανικός και οθωμανικός. Παρ’ όλη αυτή την ποικιλότητα, το ιστορικό κέντρο της πόλης του Stolac είναι ένα αρμονικό ιστορικό και πολιτιστικό μνημείο εντός του οποίου μεμονωμένα μνημεία ενώθηκαν σε ένα μοναδικό σύνολο. 

Η κωμόπολη του Blagaj (Μπλάγκαϊ) είναι μια από τις πολυτιμότερες αστικοαγροτικές περιοχές της Βοσνίας και Ερζεγοβίνης. Σχηματίζει ένα εδαφικά και τοπογραφικά αυτόνομο σύνολο, του οποίου η δομή διαφέρει από εκείνη των άλλων παρόμοιων οικισμών, λόγω της διακλαδισμένης και ακανόνιστης αστικής διάταξης, οργανικά συνδεδεμένης μονάχα με τη θέση της αγοράς (“čaršija”) ως κεντρικού λειτουργικού στοιχείου, και την παρουσία του φρουρίου Stjepan grad (Στιέπαν γκραντ) προς το οποίο οδηγούσαν δύο μικρότεροι και ένας μεγαλύτερος δρόμος. Η δομή του αστικού χώρου, η χωροταξική φυσιογνωμία και η οργάνωσή του, μπορούν να ανιχνευθούν και να αναχθούν από τα μεσαιωνικά περίχωρα του φρουρίου, τα οποία κατά την οθωμανική περίοδο μετατράπηκαν σε “kasaba” (πόλη), και στη συνέχεια σε διοικητικό κέντρο. Η περίοδος της Αυστροουγγρικής Αυτοκρατορίας δεν επέφερε αλλαγές στην αστική ανάπτυξη της πόλης, αλλά και στο Μεσοπόλεμο συνεχίζεται η περίοδος στασιμότητας. Μια ξαφνική και απότομη αύξηση του πληθυσμού από το 1961, είχε ως αποτέλεσμα τη χωρίς ουσιώδη προγραμματισμό ανάπτυξη των αστικών συγκροτημάτων. Μια ανάλυση της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς της πόλης και των παλαιών συνοικιών, των μαχαλάδων (“mahala”), έδειξε ότι τα κτήρια μεγαλύτερης πολιτιστικής και περιβαλλοντικής αξίας βρίσκονται σε ένα σχετικά μικρό χώρο, σε μια στενή λωρίδα γης κατά μήκος του ποταμού Buna: από τη γέφυρα “Lehina ćuprija” μέχρι την πηγή του ποταμού Buna, και από τους μαχαλάδες Bunsko και Harmana μέχρι το μαχαλά Džamijska ή Carska (Αυτοκρατορικός), δίπλα στο ρυάκι Bunsko. Αυτά αποτελούν τα όρια του ιστορικού κέντρου της πόλης, με τις παλαιότερες συνοικίες (μαχαλάς, “mahala”) και την αγορά (“čaršija”), ως χώρο βιοτεχνίας και εμπορίου. Οι άλλες συνοικίες (εκτός από τις συνοικίες Do και Podgrađe) ήταν πολύ πιο αραιοκατοικημένες, και τα ονόματά τους συχνά προέρχονται από τα παλαιότερα τοπωνύμια των ίδιων περιοχών. 

Οι ποταμοί είναι οι αρτηρίες των αστικών περιοχών των πόλεων Mostar, Stolac, Blagaj και Ljubuški, και βρίσκονται στο επίκεντρο της καθημερινής ζωής των κατοίκων τους. Το κοινό στοιχείο όλων αυτών των αστικών συγκροτημάτων, χτισμένων δίπλα σε μεγάλα ποτάμια, είναι η λαϊκή αρχιτεκτονική των γεφυρών και των μύλων — αλευρόμυλων και τριβείων. Η αλληλεπίδραση του ανθρώπου και του φυσικού του περιβάλλοντος, που οδήγησε στη δημιουργία αυτών των φυσικών και αρχιτεκτονικών συνόλων, μαρτυρεί έναν ιδιαίτερο τρόπο εκμετάλλευσης φυσικών πόρων που είναι πάνω απ’ όλα βιώσιμος. Ο τρόπος με τον οποίο τα κτίρια τοποθετήθηκαν στο περιβάλλον τους, δείχνει ότι οι ντόπιοι τεχνίτες προσπαθούσαν να τους ενσωματώσουν στο περιβάλλον τους με τον απλούστερο δυνατό τρόπο, δίχως επιβολή στο περιβάλλον και υποταγή του στα έργα τους. Η αξιοποίηση των πλωτών οδών γίνεται με τρόπο που δεν είναι επιβλαβής του φυσικού περιβάλλοντος, αλλά σέβεται τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και τους περιορισμούς του. Τα παλαιότερα γνωστά ίχνη των νερόμυλων στα Βαλκάνια χρονολογούνται στο 10ο αιώνα. Αν και είναι αδύνατο να προσδιοριστεί με ακρίβεια πότε χτίστηκαν οι πρώτοι νερόμυλοι στην Ερζεγοβίνη, αυτό κατά πάσα πιθανότητα συνέβη ήδη κατά την Ύστερη Αρχαιότητα, αλλά οι πρώτες τεκμηριωμένες αναφορές χρονολογούνται στο 1465. Οι υφιστάμενοι διατηρημένοι μύλοι χρονολογούνται κυρίως στο 18ο ή 19ο αιώνα, αλλά χτίστηκαν στις θέσεις των παλαιοτέρων κτισμάτων που καταστράφηκαν από της πλημμύρες ή κατεδαφίστηκαν για να κτισθούν μεγαλύτεροι μύλοι. Η τοποθέτησή τους εξαρτάται αποκλειστικά από την ισχύ του ρεύματος: ήταν χτισμένοι στα σημεία όπου το ρεύμα του ποταμού δεν είναι υπερβολικά δυνατό, αλλά παρέχει μια σταθερή πηγή ενέργειας για να τροφοδοτεί τους τροχούς του μύλου. Οι περισσότεροι νερόμυλοι ανήκουν στον ίδιο τύπο κτιρίου, χωρίς μεγάλες διαφορές στο δομικό τους σύστημα. Η μέθοδος κατασκευής τους ήταν πλήρως υποταγμένη στη λειτουργία τους, και ήταν απαλλαγμένοι από κάθε περιττή διακόσμηση. 

Σήμερα απειλούνται κυρίως από αμέλεια μετά το κλείσιμό τους, που είναι άμεσο αποτέλεσμα αλλαγής ιδιοκτησίας, αφήνοντάς τα άχρηστα και χωρίς καμία φροντίδα. Είναι εξίσου ευάλωτα και στην απρογραμμάτιστη ή κακώς σχεδιασμένη χρήση τους, και στην παράβλεψη εκτίμησης της αξίας και των δυνατοτήτων τους. Οι κίνδυνοι στους οποίους εκτίθενται οι νερόμυλοι, λόγω της εξαιρετικά κακής κατάστασής και της εξέχουσας αξίας τους, επιβάλλουν την υποχρέωση λήψης όλων των δυνατών μέτρων για την διατήρησή τους. Η Επιτροπή Διατήρησης Εθνικών Μνημείων έχει αναλάβει την ανακαίνηση δύο νερόμυλων στο Μόσταρ και άλλων δύο στο Στόλατς, ως μέρος μιας εκστρατείας για την προώθηση της αξίας και της σημασίας της παραδοσιακής λαϊκής αρχιτεκτονικής κληρονομιάς. Η ανακαίνησή τους περιλαμβάνει και τα βασικά έργα συντήρησης και την επαναφορά τους σε λειτουργία. Οι νερόμυλοι του Μόσταρ βρίσκονται στις όχθες του ποταμού Radobolja (Ράντομπλια). Ένας από αυτούς — μοναδικός στην καταφανή ιστορική πολυπλοκότητά του — αποτελείται ουσιαστικά από δύο μύλους: ο παλαιότερος χρονολογείται στο 18ο αιώνα, ενώ ο καινούργιος, του 20ου αιώνα, είναι και ο μοναδικός ατμόμυλος με επίπεδη στέγη. Ο άλλος μικρότερος νερόμυλος αποτελεί τυπικό παράδειγμα του είδους, και βρίσκεται πολύ κοντά στην Παλαιά Γέφυρα, ένα από τα Μνημεία Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO. Σε άλλους δύο νερόμυλους στο Στόλατς εκτελούνται επίσης έργα αναστήλωσης, και οι δύο αποτελούν τυπικά παραδείγματα κατασκευής μεγαλύτερων μύλων, με επτά κι οκτώ τροχούς. Ο νερόμυλος Elezović (Ελέζοβιτς), ο οποίος περιλαμβάνει και την κατοικία του μυλωνά, ήταν σε χρήση μέχρι τον 20ο αιώνα. Από το νερόμυλο Podgradska (Πόντγραντσκα) σήμερα υπάρχουν μονάχα τα θεμέλια.