Ο συνδυασμός δυο ή περισσοτέρων trulli διαφορετικού μεγέθους σχηματίζει μια κατοικία. Μεγαλύτερος αριθμός ελεύθερα συναθροισμένων trulli σχηματίζει οικοδομικό συγκρότημα, που ονομάζεται “trullaia” και περικλείει μικρές αυλές με αλώνια, καταλύματα ζώων, κήπους και περιβόλια περιφραγμένα και προσβάσιμα μόνο από τα σπίτια. Τα μικρότερα trulli, στα οποία συνήθως βρίσκονται κόγχες με κλίνες ή εστίες, είναι συνδεδεμένες με τον κύριο trulli μέσο των χαμηλών καμαρών. Τα trulli αγροτικού τύπου υπάρχουν σε όλη την κοιλάδα της Itria. Ο μοναδικός αστικός οικισμός σχηματισμένος αποκλειστικά και μόνο από τα trulli είναι η πόλη Alberobello, με τις δυο συνοικίες της, Rione Aia Piccola (Συνοικία του Μικρού Αλωνιού) και Rione Monti (Η Συνοικία των Βουνών). Η συνοικία Monti, χτισμένη σε μια σχετικά απότομη πλαγιά, καλύπτει έκταση 150 στρεμμάτων και περιλαμβάνει 1030 trulli. Αποτελεί την πρώτη μεγάλη και σαφώς διακριτό συγκρότημα των trulli στην πόλη: ανοίγει σαν βενταλιά στον λόφο και από την υπόλοιπη πόλη χωρίζεται από τον περίπατο Martellotta. Όλοι οι κατηφορικοί δρόμοι καταλήγουν στο ίδιο σημείο για να διευκολύνουν την εκροή του νερού. Η συνοικία Aia Piccola, η οποία περιλαμβάνει 590 κτίσματα, είναι δεύτερο και λιγότερο ομογενές συγκρότημα των trulli. Τα σπίτια της καταλήγουν σε ένα κοινό αλώνι, όπου στο παρελθόν, από το τέλος της φεουδαρχικής περιόδου, οι αγρότες ήταν υποχρεωμένοι να αλωνίζουν το σιτάρι δημοσίως. Η ανάλυση που πραγματοποιήθηκε με βάση την υπάρχουσα τεκμηρίωση και την έρευνα πεδίου, επέφερε την αναγνώριση του πλήθους αξιόλογων χαρακτηριστικών της περιοχής: πολεοδομικών, αρχιτεκτονικών, ιστορικών (ιδίως σε ό,τι αφορά στις προϊστορικές οικοδομικές τεχνολογίες), βεβαιωτικών (ο χώρος είναι αντιπροσωπευτικός ενός εξαφανισμένου πολιτισμού) και κοινωνικών.

Παρ’ όλα αυτά, για να αξιολογηθεί καλύτερα η σημασία της πόλης των trulli για όλη την ανθρωπότητα, πρέπει να συγκριθεί με παρόμοιες περιοχές διάσπαρτες σε όλο τον πλανήτη, και κυρίως με εκείνες στη Μεσόγειο. Με άλλα λόγια, η πόλη των trulli αναμφισβήτητα αποτελεί μέρος ενός ευρύτερου συνόλου των χώρων που μαρτυρούν την ύπαρξη της λεγόμενης αυθόρμητης ή λαϊκής αρχιτεκτονικής δίχως αρχιτέκτονες. Ξεχωριστής σημασίας είναι το αστικό περιβάλλον των ιστορικών συγκροτημάτων των συνοικιών Rione Aia Piccola και Rione Monti. Η πόλη του Alberobello σήμερα αποτελεί το μοναδικό παράδειγμα όπου η τεχνοτροπία της ξερολιθιάς προσαρμόστηκε στο αστικό περιβάλλον, προσθέτοντας κι άλλα ιδιαίτερα γνωρίσματα των ιδιωτικών και δημοσίων χώρων που καθορίζουν την πόλη. Η ανασυγκρότηση της πόλης και η επέκταση των προαστιακών περιοχών του περασμένου αιώνα δεν έχουν τροποποιήσει την ουσία της αστικής δομής, ούτε έχουν επηρεάσει την εξαιρετική αρχιτεκτονική κληρονομιά της πόλης των trulli. Σήμερα, η πόλη του Alberobello δικαίως θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους και καλύτερα διατηρημένους “αυθόρμητους” αστικούς οικισμούς στην Ευρώπη. Η εγγραφή των trulli του Alberobello στον Κατάλογο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO (World Heritage list), το Δεκέμβριο του 1996, με βάση τα πολιτιστικά κριτήρια (iii), (iv) και (v), το Κέντρο Παγκόσμιας Κληρονομιάς δικαιολόγησε ως εξής: “Η περιοχή έχει εξέχουσα οικουμενική αξία ως εξαιρετικό παράδειγμα μιας μορφής κατασκευής κτιρίων προερχόμενης από τις προϊστορικές τεχνικές οικοδόμησης, που έχουν διασωθεί άθικτα και λειτουργικά και στο σύγχρονο κόσμο.” 

 

 

 

Το έργο, του οποίου ο τίτλος επισημαίνει την επέκταση των δυνατοτήτων των χώρων της UNESCO στην Αδριατική, έχει ως στόχο τη σύληψη και τη δοκιμή μιας καινοτόμου και ευκρινούς μακροπρόθεσμης στρατηγικής που αποσκοπεί στη διαχείρηση και αξιοποίηση των χώρων της UNESCO στην Αδριατική. Είναι μια προσπάθεια εισαγωγής νέων ιδεών, εργαλείων και δραστηριοτήτων για την καλή διαχείρηση των χώρων αυτών και την επίτευξη της αειφόρου αξιοποίησής τους, ιδιαίτερα από την 

 

άποψη της οικολογικής και ενεργειακής αποτελεσματικότητας. Για τους περισσότερους εταίρους, το έργο αυτό αποτελεί τη φυσική συνέχεια μιας μακριάς διαδρομής που κατευθύνεται προς μια ενεργητική στρατηγική της συντήρησης και οικονομικής αξιοποίησης, η οποία πρέπει να περιλάβει ένα πλήθος δημοσίων και ιδιωτικών φορέων. Η πόλη του Alberobello άρχισε να προσελκύει το ενδιαφέρον για την προστασία των μνημείων της στα τέλη της δεκαετίας του 1980, με την προώθηση και την οργάνωση ενός διεθνούς επιστημονικού συνεδρίου με θέμα την αρχιτεκτονική της ξερολιθιάς (1987). 

Αυτό το συμπόσιο έθεσε το ζήτημα της σημασίας της χρήσης των κατάλληλων μεθόδων αποκατάστασης, όπως ήταν εκείνες που χρησιμοποίηθηκαν κατά τη διάρκεια των επεμβάσεων (1993–1997) στο “Casa Pezzolla”, ένα μεγάλο και διαρθρωμένο trullo, το οποίο σήμερα στεγάζει το Μουσείο της Τοπικής Ιστορίας. Η παρέμβαση αυτή έδωσε την ευκαιρία για την επεξεργασία συγκεκριμένων κατευθυντήριων γραμμών για την αποκατάσταση των trulli (1997). Αυτή η πρώτη διαδικασία αναγνώρισης της ιδιαιτερότητας ενός μνημείου, του trullo, είχε ως τελικό αποτέλεσμα την αναγνώριση ολόκληρου του χώρου από την UNESCO (1996). Το επίτευγμα αυτό επέστησε την προσοχή στο ευρύτερο πλαίσιο της πόλης του Alberobello, και οδήγησε στην δημιουργία ενός Σχεδίου Διαχείρησης των χώρων (2008–2010), στον καθορισμό των κανόνων προστασίας του συστήματος μέσω της δημιουργίας μιας ζώνης προστασίας (Buffer Zone, 2010), και στο σχεδιασμό πλαισίου συμμετοχής σε πολλούς διαγωνισμούς για χρηματοδότηση (2010–2012). Πολλές μελέτες έχουν ήδη εφαρμοστεί στο Alberobello, με τη συμμετοχή όλων των τοπικών παραγόντων. Αυτή ήταν και η βάση για την υλοποίηση πολλών έργων, στο εθνικό και διεθνές επίπεδο, σε άλλους χώρους (με ή χωρίς την προστασία της UNESCO), οι οποίοι παρουσιάζουν τα παρόμοια χαρακτηριστικά (Ιταλία, Τουρκία, Αδριατική), στα οποία συμμετέχει και το EX. PO AUS.