Ραβεννα

Ραβεννα

Ύψιστη τέχνη του ψηφιδωτού

Ραβεννα, Ιταλία

go back
    Hπόλη της Ravenna αναγνωρίστηκε από την UNESCO ως Χώρος Παγκόσμιας Κληρονομιάς, όταν τα οκτώ μνημεία της του 5ου και του 6ου αιώνα συμπεριλήφθηκαν, το 1996, στον Κατάλογο Μνημείων Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO. Τα παλαιοχριστιανικά μνημεία της πόλης αναγνωρίστηκαν ως θησαυροί της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς διότι: “Η πόλη έχει εξέχουσα οικουμενική αξία και αξιόλογη σημασία λόγω των δειγμάτων ύψιστης δεξιοτεχνίας στην τέχνη του ψηφιδωτού που περιέχουν τα μνημεία της, αλλά και λόγω των σημαντικών στοιχείων που παρέχουν περί των καλλιτεχνικών και θρησκευτικών σχέσεων και επαφών σε μια κρίσιμη περίοδο της ευρωπαϊκής πολιτιστικής ιστορίας.” 
Ραβέννα, Βασιλική του Αγίου Βιταλίου  
 
 

 

  

Η Βασιλική του Αγίου Βιταλίου (San Vitale) 

Η βασιλική του San Vitale είναι ένα από τα σημαντικότερα μνημεία της παλαιοχριστιανικής τέχνης στην Ιταλία. Την κατασκευή της ξεκίνησε ο επίσκοπος Ecclesius, το 527 μ.Χ., όταν η πόλη της Ravenna βρισκόταν υπό την κυριαρχία των Οστρογότθων, και ολοκληρώθηκε και εγκαινιάστηκε από τον επίσκοπο Maximianus στις 17 Μαϊου 548 (επί του Βυζαντινού Εξαρχάτου της Ραβέννας). Κυριαρχεί, και στην αρχιτεκτονική και στην τέχνη του ψηφιδωτού, η ανατολική Βυζαντινή επίδραση: στο αρχιτεκτονικό της σχέδιο δεν παρουσιάζει πια ένα κλίτος με δύο διαδρόμους, αλλά έναν κεντρικό οκταγώνιο χώρο με τρούλλο. Η τολμηρότητα της κατασκευής και η διακοσμητική λειτουργία των ψηφιδωτών αλληλοσυμπληρώνονται ως ένα θαυμάσιο αποτέλεσμα μοναδικό στον κόσμο. Στο εσωτερικό της βασιλικής η προσοχή στρέφεται στο καταπληκτικό ψηφιδωτό διάκοσμο, που περιορίζεται στο χώρο του Ιερού Βήματος και της αψίδας του, και αποτελεί την εξαιρετική παράσταση του αριστοκρατικού ζεύγους της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας: ο Ιουστινιανός και η Θεοδώρα με την αυλή τους. Κανένα άλλο ψηφιδωτό, ή λογοτεχνικό κείμενο, σε ολόκληρη την αυτοκρατορία, δεν καταφέρνει να αποδώσει την ενότητα και την τελειότητα του ύφους σε συνδυασμό με την ευγένεια της πολιτικής και θρησκευτικής σκέψης, όπως η σειρά στην αψίδα και στο πρεσβυτέριο του San Vitale. Η εξύμνηση της αυτοκρατορίας δεν περιορίζεται μόνο στους δυο πίνακες του Ιουστινιανού και της Θεοδώρας∙ στο τόξο της αψίδας έρχονται σε επαφή η πολιτική και η θρησκευτική διάσταση του κόσμου της εποχής. Στο πρεσβυτέριο απεικονίζεται η ενότητα της Εκκλησίας (και των κληρικών) και της αυτοκρατορίας, ενώ πάνω από το τόξο της αψίδας, ανάμεσα στις συμβολικές παραστάσεις των πόλεων Ιερουσαλήμ και Βηθλεέμ, ένας εξίσου συμβολικός ήλιος, με το (γράμμα) άλφα στο κέντρο, υπενθυμίζει ιδεολογικά τον Χριστό ως δημιουργό του κόσμου και του ιστορικού σύμπαντος. 
  

Το μαυσωλείο της Galla Placidia 

Η δομή και ο εικονογραφικός διάκοσμος του μαυσωλείου της αυτοκράτειρας Galla Placidia εξιστορούν τη ζωή και το θάνατο μίας πριγκίπισσας του 5ου αιώνα, βαθιά συνδεδεμένης με την ιστορία της αυτοκρατορίας του πατέρα της, του Ρωμαίου Αυτοκράτορα Θεοδόσιου Α’ (αποκαλούμενου στη συνέχεια Μέγας). Κόρη, αδελφή, σύζυγος και μητέρα του αυτοκράτορα, βασίλευε και η ίδια ως αυτοκράτειρα της Δυτικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας τον 5ο αιώνα (425–437), όποτε και χτίστηκε το Μαυσωλείο της. Το εξωτερικό του κτιρίου είναι λιτό και σε αντίθεση με τη λαμπρότητα του εσωτερικού διάκοσμου. Τα αμέτρητα αστέρια του τρούλλου αφήνουν βαθιά εντύπωση στη φαντασία και στην ευαισθησία των επισκεπτών του μαυσωλείου της στη Ραβέννα. Αν και παρόμοιο με τα άλλα μεγάλα παγανιστικά μαυσωλεία με κεντρικό σχέδιο, μια ενιαία είσοδο και κορύφωμα της οροφής και εξωτερική νηφαλιότητα, το εσωτερικό αυτού του μαυσωλείου είναι πλήρως καλυμμένο με χριστιανικά σύμβολα της αθανασίας και της αιώνιας ζωής. Για την Galla Placidia, η δόξα της Χριστιανικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας εκφράσθηκε με το σταυρό, και το μαυσωλείο έχει τη μορφή του λατινικού σταυρού, ο οποίος είναι και το κύριο σύμβολο του ψηφιδωτού στο κέντρο της καμάρας. Ο ουράνιος σταυρός λάμπει ανάμεσα στα αστέρια του ουρανού, του ουρανού της αιώνιας σωτηρίας και της Βασιλείας του Θεού. Ο ουράνιος θόλος της μεγάλης εισόδου, με τα σύμβολα του φωτός, αναδεικνύει με τον καλύτερο τρόπο το θεμελιώδες θέμα της έννοιας του δρόμου προς το έπαθλο της αιωνιότητας για τον κάθε χριστιανό, όπως το είδανε η Galla Placidia και ο Petrus Crisologus, επίσκοπος της Ραβέννας. 
 
Μαυσωλείο της Galla Placidia, εσωτερικό     

Το βαπτιστήριο των Αρειανών 

Χτισμένο από τον Θεοδώριχο στα τέλη του 5ου αιώνα, την εποχή που ο Αρειανισμός ήταν η επίσημη θρησκεία της Αυλής. Το σχήμα του είναι οκταγώνιο και το εσωτερικό του πλούσια διακοσμημένο με ψηφιδωτά από τα τέλη του 5ου και τις αρχές του 6ου αιώνα. Στον τρούλλο βρίσκεται ψηφιδωτό που απεικονίζει τη στιγμή της Βάπτισης του Χριστού στον Ιορδάνη ποταμό και τους δώδεκα Αποστόλους. Σύμφωνα με το δόγμα των Αρειανών, ο Χριστός ήταν ο Υιός του Θεού, αλλά διατήρησε την ανθρώπινη φύση Του. Εδώ οι απόστολοι, κρατώντας στεφάνια του μαρτυρίου και του θριάμβου, όπως και στο άλλο βαπτιστήριο, χωρίζονται όχι με κηροπήγια ως σύμβολα του φωτός, αλλά με φοίνικες ως σύμβολα της ζωής, σε ένδειξη ότι η σκηνή εξελίσσεται στον Παράδεισο. Ενώ στο Βαπτιστήριο του Νέωνος οι Δώδεκα Απόστολοι ανακυρήσσουν τον Χριστό στο κεντρικό μετάλλιο, εδώ αποδίδουν φόρο τιμής στο μεγάλο διάλιθο θρόνο, πάνω από τον οποίο βρίσκεται ο Τίμιος Σταυρός και το πορφυρό σουδάριο, τα δύο σύμβολα των Παθών και της ανθρώπινης φύσης του Ιησού, το οποίο είναι και το κεντρικό δόγμα της πίστης των Αρειανών.
 

Το (καθολικό) βαπτιστήριο του Νέωνος 

Το κτίριο, το οποίο παραγγέλθηκε από τον επίσκοπο Νέωνα (Neonius), χρονολογείται στο β’ μισό του 4ου αιώνα, και είναι το αρχαιότερο παλαιοχριστιανικό μνημείο στη Ravenna. Το εσωτερικό του είναι διακοσμημένο με λαμπερά ψηφιδωτά με φανερά σημάδια της επίδρασης της ελληνορωμαϊκής τεχνης. Η μεγάλη του αξία βρίσκεται στον εσωτερικό διάκοσμο της σειράς ψηφιδωτών εμπλουτισμένων με θαυμάσιους στόκους των δεκαέξι προφητών: οι τέσσερεις μεγάλοι και οι δώδεκα μικροί προφήτες. Κανένα άλλο βαπτιστήριο που χρονολογείται στις αρχές του Χριστιανισμού δεν μπορεί να συγκριθεί, από πλευράς τελειότητας ψηφιδωτού διάκοσμου και βαθμού διατήρησης της δομής, με αυτό το κτίριο στη Ραβέννα. Ο ψηφιδωτός διάκοσμος αποτελείται από τρεις ευδιάκριτες ζώνες: ένα κεντρικό μετάλλιο και δύο ομόκεντρους δακτυλίους. Στο κεντρικό μετάλλιο έχουμε μία παράσταση θεοφανείας, την Βάπτιση του Χριστού. Η μεσαία ζώνη περιλαμβάνει πορτρέτα των δώδεκα αποστόλων, σε δύο πομπές, με επικεφαλής τον Πέτρο και τον Παύλο. Η τρίτη ζώνη παρουσιάζει την Ετοιμασία του θρόνου για τη Δευτέρα Παρουσία του Χριστού, με άδειες θέσεις σε φανταστικά αρχιτεκτονήματα του επίγειου κήπου και του επουράνιου παραδείσου, που συμβολίζει τον προορισμό των ψυχών για την αιώνια ζωή τους. 

Ραβέννα, Νέα Βασιλική του Αγίου Απολλιναρίου, το εσωτερικό με ψηφιδωτά   

 

  
 

Το Αρχιεπισκοπικό Παρεκκλήσιο 

Χτισμένο ως ιδιωτικό παρεκκλήσι του Επισκόπου Πέτρου Β’, κατά τη διάρκεια της κυριαρχίας των Οστρογότθων, είναι ο μοναδικός σωζόμενος χώρος λατρείας εντός του επισκοπικού μεγάρου. Παρουσιάζει ψηφιδωτή εικονογραφία μεγάλου ενδιαφέροντος. Ο επίσκοπος παρήγγειλε τα είκοσι εξαιρετικά εξάμετρα ψηφιδωτά του αιθρίου, και τοποθέτησε τον Χριστό τον Πολεμιστή, με το σταυρό στον ώμο Του, πάνω από την είσοδο. Στην πραγματικότητα, η εξύμνηση του Χριστού, η μορφή του οποίου κυριαρχεί σε όλο τον ψηφιδωτό διάκοσμο, μπορεί να ερμηνευθεί ως αντιαρειανικό στοιχείο. Η παράσταση του Χριστού του Πολεμιστή, που πορεύεται πατώντας το θηρίο της αίρεσης των Αρειανών, αποτελεί μια κατηγορία εναντίον της τότε κυρίαρχης πολιτικής της κυβέρνησης του Θεοδώριχου, του Αρειανού βασιλέως. Οι προσωπογραφίες των ευαγγελιστών, των αποστόλων και διαφόρων αγίων από την ανατολή, τη δύση και την Αφρική, εκφράζουν την ενότητα της πίστεως στην καθολική οικουμένη του πρώιμου Χριστιανισμού, πριν από τις αιρέσεις των βαρβάρων και των Αρειανών. Έξοχη είναι και η διακόσμηση της καμάρας του προθαλάμου, όπου σε έναν χρυσό ουρανό, ανάμεσα σε μια σειρά από κρίνα και μικρά τριαντάφυλλα, βρίσκονται εικόνες 101 ειδών πουλιών, που κάποιες από αυτές μπορεί να δει κανείς και στο φυσικό περιβάλλον της πόλης της Ραβέννας. 
 

Η Νέα Βασιλική του Αγίου Απολλιναρίου 

Η Βασιλική του Sant’ Apollinare Nuovo χτίστηκε τον 6ο αιώνα, αρχικά ως παλατιανή εκκλησία του Θεοδωρίχου.  
  
 
 
 
 
Ιστορικά είναι η πιο ενδιαφέρουσα εκκλησία της πόλης, καθώς στην πραγματικότητα παρουσιάζει τη σύνθεση του βασιλείου των Οστρογότθων του Θεοδωρίχου και της αυτοκρατορίας του Ιουστινιανού. Η δόξα και η δύναμη του βασιλέως των Γότθων παριστάνεται στις μεγάλες συνθέσεις που απεικονίζουν το Palatium, την πόλη της Ravenna, και το λιμάνι με την πόλη Classe. Ο Θεοδώριχος εξύψωνε τον πολιτισμό της κλασικής Ελλάδας και της Ρώμης και, τοποθετώντας τον δίπλα στον γοτθικό πολιτισμό, ήθελε να αναδείξει τη δική του βασιλική και πολιτική εξουσία ως ενωμένη με τη δύναμη του Χριστού του Βασιλέως. Στη μεγάλη σύνθεση μεταξύ των παραθύρων — με τριάντα έξι μορφές προφητών, αποστόλων, ευαγγελιστών, με κώδικες, βιβλία και κυλίνδρους — ο Θεοδώρικος νομιμοποίησε το κύρος του πολιτισμού του και τη δύναμή του. Ο Αρχιεπίσκοπος Agnello αργότερα τροποποίησε τα ψηφιδωτά αφαιρώντας τους Αρειανούς μαγίστρους, και ενσωματώνοντάς τα στην καθολική παράδοση θριαμβευτικών πομπών των αγίων, με τους τρεις Μάγους και τους αγίους συμβολικά οδηγουμένους από τον Άγιο Μαρτίνο και την Άγια Ευφημία, οι οποίοι αφιερώθηκαν στη μάχη κατά των Αρειανών.
 
 

Το Μαυσωλείο του Θεοδώριχου 

Το Μαυσωλείο του Θεοδώριχου είναι ένα μυστηριώδες και ανεξήγητο κτίριο, το οποίο κατασκευάστηκε κοντά στην βαρβαρική νεκρόπολη, περί το έτος 520 από τον εκχριστιανισμένο Οστρογότθο ηγεμόνα και προοριζόταν εξαρχής για τον τάφο του. 

Ραβέννα, Βασιλική του Αγίου Απολλιναρίου in Classe  
Το διώροφο κτίσμα είναι κατασκευασμένο εξ ολοκλήρου από το λίθο που μεταφέρθηκε στη Ravenna από την περιοχή της Ίστριας (στην απέναντι πλευρά της Αδριατικής), και ακολουθώντας το πρότυπο των αρχαιοτέρων ταφικών μνημείων, αλλά μνημειώδους μεγέθους για να συμβολίζει τη δύναμη και το πνεύμα του Οστρογότθου βασιλέως. Είναι σκεπασμένο με έναν ενιαίο μεγάλιθο, διαμέτρου περίπου 10 μέτρων και βάρους περίπου 300 τόνων — πιθανόν ένας από τους μεγαλύτερους στον κόσμο που χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή τρούλου. Ένα στεφάνι αποτελούμενο από 12 μετάλλια, λαξευμένο από τον ίδιο λίθο του τρούλου, φέρει τα ονόματα των τεσσάρων ευαγγελιστών και οκτώ αποστόλων. Αυτές οι μορφές θυμίζουν ή το βασιλικό στέμμα ή το κράνος του πολεμιστή. Ορατή είναι και μια μεγάλη ρωγμή στο μονόλιθο, που δημιουργήθηκε μάλλον κατά την τοποθέτησή του πάνω σε κεκλιμένο έδαφος. Σύμφωνα με το θρύλο, ο τρούλος ράγισε από έναν κεραυνό του Θεού που χτύπησε τον Θεοδώριχο, ο οποίος καθόταν εντός, και τον σκότωσε ως τιμωρία για τα εγκλήματά του∙ έτσι πραγματοποιήθηκε η προφητεία που προέβλεψε τον θάνατό του από χτύπημα κεραυνού. Το εσωτερικό του Μαυσολείου φωτίζεται ελάχιστα από τα μικρά παράθυρα, από τα οποία εκείνο της ανατολικής πλευράς είναι σταυροειδές. Στον πρώτο όροφο βρίσκεται μια πορφυρή σαρκοφάγος στην οποία αρχικά τοποθετήθηκε η σορός του Θεοδώριχου, αλλά μεταφέρθηκε ήδη την εποχή της βυζαντινής κυριαρχίας. Ο διάκοσμος του τάφου του Βασιλέως με το πέρασμα του χρόνου σταδιακά εξαφανίστηκε. 
 

Η βασιλική Sant’Apollinare in Classe 

Η πρώτη βασιλική του Αγίου Απολλιναρίου, μάρτυρα και ιδρυτή της τοπικής εκκλησίας, είναι ο λαμπρότερος τόπος λατρείας στη Ραβέννα, ο οποίος χτίστηκε κατά το α’ μισό του 6ου αιώνα, στο αρχαίο νεκροταφείο στο, από καιρό θαμμένο, ρωμαϊκό λιμάνι Classis. 
   Σήμερα, με την υποχώρηση της θάλασσας, βρίσκεται στα προάστια της πόλης, σε έναν ευρύτερο αρχαιολογικό χώρο. Η τρίκλιτη βασιλική έχει την αψίδα της κατασκευασμένη πάνω από την κρύπτη, όπου φυλασσόταν το σκήνωμα του Αγίου Απολλιναρίου. Το εσωτερικό παρουσιάζει ένα εκπληκτικό σκηνικό. Ο ρυθμός που δημιουργείται με 24 κολόνες από υπέροχο ελληνικό μάρμαρο με εγκάρσιες φλέβες, καταλήγει στο απαλό πράσινο του ψηφιδωτού λιβαδιού, στη ζωηρότητα των προβάτων και στη λάμψη του πευκοδάσους του San Apollinare, σε μια μοναδική ενότητα της αρχιτεκτονικής και της διακόσμησης. Εκτός από την αρχιτεκτονική της δομή, η βασιλική Sant’Apollinare in Classe είναι γνωστή και για τα ψηφιδωτά της αψίδας, καθώς και για τις μαρμάρινες σαρκοφάγους των αρχιεπισκόπων κατά μήκος των πλαγίων κλιτών. Το κέντρο αυτής της εκκλησιαστικής βασιλικής, η οποία χρησιμοποιείται για την τελετή της Θείας Ευχαριστίας, καταλαμβάνει μια από τις πιο υπέροχες σκηνές Θεοφάνειας του πρώιμου Χριστιανισμού, μια μεγάλη συμβολική Μεταμόρφωση που καλύπτει με ψηφιδωτά όλη την αψίδα. Ο σταυρός της ένδοξης Ανάστασης ξεχωρίζει σε δεσπόζουσα θέση και παριστάνει τον Χριστό ως κύριο πρόσωπο της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος, νοούμενου ως σύμβολο του Πάσχα, του Πάσχα της προσφοράς, της Ευχαριστίας του αρνιού και του Σταυρού: το χέρι του Θεού λαμβάνει την ευχαριστίρια θυσία του πλήθους. Η θυσία, που προσφέρεται για την Εκκλησία και την κοινότητα των πιστών από τον επίσκοπο, τοποθετείται σε ένα όμορφο λουλουδιασμένο λιβάδι, ένα ειδυλλιακό όραμα του ουρανού, ενώ τα δώδεκα πρόβατα, έξι σε κάθε πλευρά, που κινούνται προς τον Ποιμένα τους Απολλινάριο, αντιπροσωπεύουν την εκκλησία της Ραβέννας κατά τον εορτασμό της Θείας Λειτουργίας.